Czy sieci uniwersyteckie mają znaczenie?  

Dorota Maciejowska

Sieci uniwersyteckie w zarysie

Rok 1985, jako data formalnego ustanowienia sieci współpracy Coimbra Group, zapoczątkował rozwój europejskich sieci uniwersyteckich na szeroka skalę. Wkrótce potem pojawiły się podobne inicjatywy uniwersytetów zrzeszających się w ramach sformalizowanych struktur sieciowych, by wymienić tylko kilka z nich, takich jak EUA, EUNIS, Utrecht Network, EUROPEAUM, The Guild czy LERU. Duża liczba utworzonych sieci uniwersyteckich różni się w zależności od rodzaju działalności i zakresu, wymiaru (krajowego, regionalnego, europejskiego lub międzynarodowego), zasięgu geograficznego, czasu trwania lub innych kryteriów typologicznych. Ogólnie rzecz ujmując, te sieci kierują się różnymi priorytetami, jednak jednoczy je wspólny cel: zapewnienie najwyższej jakości możliwości edukacyjnych i badawczych dla swoich studentów i kadry naukowej. Te aspiracje materializują się za sprawą partnerstwa, nawiązywania nowych kontaktów, wymiany wiedzy oraz doświadczeń, a także poprzez wspólne inicjatywy. Jednakże, równie istotne jest osiąganie tych celów poprzez wzajemne wsparcie.

Obecnie sieci uniwersyteckie osiągnęły wyższy poziom. Od ponad czterech lat jesteśmy świadkami tworzenia nowego typu sieci, będących wynikiem odgórnej inicjatywy Komisji Europejskiej, nazwanej European Universities Initiative (EUI). Jej celem jest podniesienie jakości, atrakcyjności i konkurencyjności europejskich instytucji szkolnictwa wyższego oraz zaznaczenie istotnego wkładu uniwersytetów w proces kształtowania zjednoczonej i silnej Europy. Inicjatywa ta wywiera znaczący wpływ na strategie internacjonalizacji uniwersytetów, jednocześnie pobudzając dyskusje na temat transformacji roli sieci w kontekście współpracy uniwersyteckiej.

Uniwersytet Jagielloński w sieciach

Uniwersytet Jagielloński to doskonały przykład instytucji uczestniczącej w sieciach od samego początku ich istnienia. UJ dołączył zarówno do najstarszej europejskiej sieci Coimbra Group, jak i najmłodszej Inicjatywy Uniwersytetów Europejskich w ramach sojuszu Una Europa. Uniwersytet przyczyniał się również do ewolucji sieci, szczególnie na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat. Przedstawiciele UJ dołączali lub współtworzyli różne sieci, które stopniowo ulegały transformacji w celu tworzenia głębszych partnerstw, takich jak np. przekształcona z sieci IRUN obecna sieć The Guild of European Research-Intensive Universities. Aktualnie UJ współpracuje w ramach takich partnerstw jak: Utrecht Network; Europaeum; Magna Charta; EUA; EUNIS, AUCSO, Scholars at Risk; Program Uniwersytetów Bałtyckich; Obserwatorium IREG; CELSA; Forum Rektorów Europy Południowo-Wschodniej i Bałkanów Zachodnich; Agence Universitaire de la Francophonie i wreszcie Una Europa - prawdziwy zalążek ponadnarodowego kompleksowego uniwersytetu, będący czymś więcej niż sieć. W rezultacie działania te pozwalają uniwersytetowi skuteczniej wdrażać założenia strategii uniwersyteckiej. Centralna koordynacja uczestnictwa UJ w sieciach z wyznaczonym przedstawicielem władz i koordynatorem administracyjnym, ułatwia zarządzanie i harmonizację szerokiego zakresu działań i obszarów tematycznych oferowanych przez sieci.  Pomaga również w znajdowaniu i wykorzystywaniu synergii między sieciami.

Rola sieci uniwersyteckie w dzisiejszym świecie

Prof. dr hab. Dorota Malec, prorektor UJ ds. współpracy międzynarodowej

Uniwersytet Jagielloński od ponad trzydziestu lat aktywnie działa w sieciach i zrzeszeniach uniwersyteckich. Jako przedstawiciel UJ czynnie zaangażowany w sprawy sieci Coimbra Group oraz The Guild of European Research-Intensive Universities, obserwuję od wielu już lat rozwój współpracy międzynarodowej w tym obszarze. Dynamika sieci jest zróżnicowana, aktualnie mamy do czynienia z pewnego rodzaju podziałem na sieci „tradycyjne”, powstałe z inicjatywy oddolnej uniwersytetów jako niezależne, finansowane przez uniwersytety w ramach składek członkowskich sojusze, oraz sieci uniwersytetów powstałe od 2018 roku z inicjatywy Komisji Europejskiej w ramach programu European Universities Inititative. Pojawienie się tej nowej formuły współpracy zaproponowanej przez Komisję Europejską wpłynęło na podjęcie przez „tradycyjne” sieci refleksji nad ich aktualną rolą, nad efektywnością i oddziaływaniem w kontekście tych nowych, finansowanych przez Unię Europejską aliansów. Sieci „tradycyjne” słusznie próbują podkreślić swoją odmienność i komplementarność do nowej formuły współdziałania. Uniwersytet Jagielloński dokłada wszelkich starań, aby współdziałać z partnerskimi uczelniami europejskimi w zakresie wdrażania obecnej i przyszłej polityki europejskiej oraz inicjatyw mających wpływ na szkolnictwo wyższe i badania naukowe. Uczestnictwo we wspomnianych sieciach takich jak np. Coimbra Group czy The Guild stwarza możliwość wpływania na europejskie procesy decyzyjne mające znaczenie nie tylko dla UJ, ale również dla innych polskich uczelni. Warto tutaj zaznaczyć, że rolą sieci The Guild jest doradztwo i wpływanie na kształtowanie europejskiej polityki w zakresie szkolnictwa wyższego, a UJ jest jedyną polską uczelnią będącą członkiem i współzałożycielem tej sieci. Jednak ze względu na fakt, że udział uniwersytetów w licznych sieciach i zrzeszeniach angażuje nie tylko czas pracowników, ale i środki finansowe uczelni, dlatego jestem zdania, że działalność w sieciach powinna podlegać okresowej ewaluacji w uczelniach. W Uniwersytecie Jagiellońskim staramy się regularnie monitorować udział i aktywność przedstawicieli w pracach grup roboczych sieci. Ich opinia  i zaangażowanie stanowią dla nas podstawę do kontynuacji współpracy UJ w ramach danej sieci. W obliczu tak szerokich aktualnie możliwości współpracy z partnerami zagranicznymi w ramach zróżnicowanych form i programów zarówno krajowych, jak i zagranicznych, przetrwają tylko te najbardziej efektywne i aktywne sieci, które rzeczywiście wywierają wpływ na kształtowanie szkolnictwa wyższego. Przykładowo sieć Coimbra Group w roku 2025 będzie świętować 40-lecie swojej działalności, jako jedna z pierwszych organizacji europejskich tego typu. Stanowi to podwójnie powód do umocnienia i zdefiniowania jej roli w aktywnym i skutecznym kształtowaniu europejskiego szkolnictwa wyższego.

Uczmy się od siebie

Prof. dr hab. Armen Edigarian, prorektor UJ ds. dydaktyki

Uczestnictwo w sieciach stwarza możliwość uczenia się od siebie nawzajem, szczególnie od specjalistów i osób bardziej doświadczonych, dostarcza okazji do poznania, w jaki sposób inne uniwersytety rozwiązują problemy i radzą sobie z wyzwaniami współczesności. Inicjatywa Uniwersytetów Europejskich, bardziej niż inne dotychczas działające sieci uniwersytetów, jest platformą wymiany doświadczeń i „know how” pomiędzy instytucjami, nastawioną na rozwiązywanie konkretnych problemów. Dzieje się to na wszystkich poziomach struktury uczelni – zaczynając od władz uczelni, a kończąc na pracownikach administracji. Osobiście jestem przedstawicielem i przewodniczącym grupy Una Europa Teaching & Learning Strategy Group zrzeszającej prorektorów ds. dydaktyki uczelni partnerskich i widzę wymierne korzyści z tej wielostronnej wymiany doświadczeń.

Głównym celem Inicjatywy Uniwersytetów Europejskich jest uczynienie naszych uniwersytetów bardziej współpracującymi, bardziej zintegrowanymi. Im większa liczba partnerów, tym integracja i współpraca staje się większym wyzwaniem. Stąd działania realizowane w ramach takich sieci jak np. EUA czy inne organizacje zrzeszające wiele, nawet dziesiątki czy setki instytucji, są mniej efektywne na poziomie operacyjnym. Poruszają się w sferze teorii i koncepcji. W ramach Una Europa współpracujemy z jedenastoma uczelniami, co już stanowi duże wyzwanie, ale jednak stwarza przestrzeń do faktycznego wdrażania wspólnych pomysłów i przedsięwzięć.  Nasze wyzwania są mniej więcej takie same. W czasach COVID, kiedy Uniwersytet Jagielloński próbował opracować przepisy dotyczące egzaminów i realizacji procesu dydaktycznego, badaliśmy, jak inne uniwersytety w całej Europie rozwiązują te problemy. Dzięki grupom roboczym Una Europa mogliśmy dzielić się dobrymi pomysłami i uczyć się od siebie nawzajem, jak radzić sobie w takich okolicznościach. Inne dobre  przykłady wymagające współdziałania i czerpania wzajemnie z dobrych praktyk to kwestie takie jak Mikropoświadczenia, sztuczna inteligencja czy mobilność edukacyjna. Spotkania Grupy Teaching & Learning stanowią doskonałą platformę wymiany informacji na temat tego, jak i co robić w tym obszarze.

Uniwersytety są kluczowym aktorem w rozwiazywaniu problemów współczesnego społeczeństwa. Rozwiązywanie tych problemów w pojedynkę byłoby mniej efektywne i często wiązałoby się z wyważaniem otwartych już przez naszych kolegów z innych uczelni drzwi. Uważam, że sieci uniwersyteckie, a w szczególności Inicjatywa Uniwersytetów Europejskich, czy tez sieci tematyczne, jak np. EUNIS, mogą odegrać ważną rolę w kształtowaniu przyszłości Europy.

NetworkUJmy!

Prof. Stanisław Kistryn, Pełnomocnik Rektora ds. współpracy w ramach Una Europa

Współczesny, kompleksowy uniwersytet o profilu badawczym jest z definicji instytucją międzynarodową. Nauka jest globalna, a praktycznie każda dziedzina badawcza wymaga od naukowców szerokiego spojrzenia. Dlatego międzynarodowe grupy współpracy powstają w wyniku inicjatyw oddolnych, przybierając później bardziej formalne struktury i otwierając możliwości działania dla szerszego grona uczestników niż pierwotnie zaangażowanych. W nowoczesnym uniwersytecie cele strategiczne są również określane w ramach strategicznych decyzji władz, gdy partnerów międzynarodowych wybiera się jako potencjalne cenne źródła wiedzy i doświadczenia do wykorzystania w procesie rozwoju instytucji, aby jak najlepiej zrealizować wszystkie filary jej misji.

Sieci uniwersytetów tworzą środowisko wielopłaszczyznowej współpracy między instytucjami o różnych historiach, strukturach organizacyjnych, codziennych praktykach i kulturach społecznych. Uczestniczące instytucje oferują swoim społecznościom możliwość korzystania z różnych źródeł doświadczeń w celu wzmocnienia ich indywidualnych, zespołowych lub instytucjonalnych procedur. Ponadto praca w międzynarodowym środowisku stawia przed uczestnikami dodatkowe wyzwania (formalne, prawne, kulturowe), które można uznać za stymulację do rozwijania kreatywności w definiowaniu i rozwiązywaniu problemów. Sieci są jak zbiór luster, w których instytucja może się przyjrzeć samej sobie z wielu perspektyw. Jednak lustra te oferują znacznie więcej niż tylko możliwości refleksji w konfrontacji z innymi. Sieci to wręcz magiczne lustra, z których można wyjąć dobrze opracowane elementy i dostosować je do najlepszego rozwiązania własnego konkretnego problemu. Ponadto są one elastyczne - każdy partner może poprosić o pomoc w rozwiązaniu problemów, a pomoc różnorodnego zespołu łatwiej sprosta tej prośbie niż pojedynczy umysł. Sieci promują postawy tolerancyjne  wobec różnic, otwartości na zmiany i zdolności do adaptacji - umiejętności niezbędne dla społeczeństwa jako całości.

Efektywne czerpanie korzyści wynikających z sieci wymaga zaangażowania. W obliczu licznych wyzwań obecnych czasów uczelniom czasem trudno jest angażować się w coraz to nowe obszary współpracy. Dlatego sieci ewoluują redefiniując swoje cele, co pozwala partnerowi uczestniczącemu w kilku z nich nadal korzystać z szerokiej oferty. Stosunkowo nową koncepcją intensywnej współpracy instytucji są Sojusze Uniwersytetów Europejskich. Mają one na celu pogłębienie współpracy instytucjonalnej do niespotykanego wcześniej poziomu, osiągając ostatecznie status rzeczywistej ponadnarodowej uczelni. Taka forma zacieśnionej współpracy wymaga działań wykraczających poza zakres tradycyjnych sieci, sięgających poziomu krajowej legislacji i wpływających na szersze kręgi społeczne. Sojusze korzystają także z "tradycyjnych" sieci jako rozszerzeń i interfejsów, wykorzystując cele zdefiniowane w ich ramach, ale jednocześnie także wpływając na ich zmiany - sytuacja ewidentnie korzystna dla obu stron. Uniwersytet Jagielloński podjął słuszną decyzję dołączenia do inicjatywy Uniwersytetów Europejskich już na samym jej początku. Wzbogacając członkostwo poprzez naszą aktywność w wielu różnorodnych sieciach, uczelnia zmierza ku strategicznej metamorfozie - autentycznej uczelni przyszłości.

Przyszłość sieci uniwersyteckich

Dr Żaneta Kubic, Ambasadorka Una Europa w UJ

Sieci uniwersyteckie stanowią bardzo istotny element współpracy międzyuczelnianej w Europie. W obecnych czasach, kiedy międzynarodowa konkurencja edukacyjna i badawcza, a także konkurencja komercyjna na rynku pracy, coraz bardziej wpływa na wymagania stawiane przed uniwersytetami, istnieje pilna potrzeba stworzenia jednolitych platform w całej Europie, umożliwiających uniwersytetom dzielenie się zasobami i wiedzą. Sieci uniwersyteckie mają potencjał stania się pomostem między różnymi instytucjami edukacyjnymi, wspierając innowacyjne rozwiązania i odpowiadając na potrzeby różnych grup interesariuszy. Wartość dzielenia się doświadczeniami, różnorodność podejść i perspektyw odgrywa tu kluczową rolę, a chciałabym podkreślić, że w dzisiejszym świecie praktyczna, dobrze zaplanowana realizacja wspólnych celów wydaje się być kluczowa.

W przyszłości sieci uniwersyteckie, jeśli skutecznie spełnią swoją rolę, mogą zyskać jeszcze większe znaczenie. Przede wszystkim powinny nadal dążyć do jednolitych rozwiązań europejskich, integrując uniwersytety z różnych krajów we wspólne środowisko badawcze. Wspólna infrastruktura i programy studiów powinny umożliwiać studentom łatwiejszy dostęp do mobilności, a także do różnorodnych zasobów.

Dodatkowo, sieci uniwersyteckie powinny skupić się na rozwiązywaniu problemów globalnych, ale także naszych, europejskich, gromadząc intelektualny potencjał naszych naukowców. Współpraca między uniwersytetami może przyspieszyć rozwój innowacyjnych technologii, które pomogą stawić czoła współczesnym wyzwaniom, takim jak zmiany klimatyczne, szybki rozwój nowych technologii i rosnąca nierówność społeczna. Sieci mogą również odegrać kluczową rolę w kształtowaniu przyszłych liderów i ekspertów, którzy będą gotowi pracować na rzecz dobra społeczeństwa na skalę europejską i globalną.